Klip Dönemleri

MTV, Buggles'ın 'Video Killed the Radio Star' şarkısıyla yayına başladı. Bu, klip çağları için bir milat. Müzik kanalları memlekete geç zuhur ettiği için MTV'nin kuruluşunu bizim klip tarihinin de başlangıcı olarak kabul etmek mümkün. Tarihin ilk klibi sayılan 1975 tarihli 'Bohemian Rhapsody'ye gelene kadar memleket topraklarında pek çok klip çekildiğini rahatlıkla söyleyebiliyoruz. Görüldüğü üzere Türkler bu işin de öncüsü!

MTV ÖNCESİ

Yontma Klip Çağı
Sinemanın memlekete girişiyle başlar. İlk dönem operetler sinemaya uyarlanır; oynayanlar dönemin operet sanatçıları, söylenenlerse operet şarkılarıdır. Yaşı tutanlar dışında bunları izleyen pek yok. Piyasada bulunmazlar, müzede bile rastlamak güçtür.


Cilalı Klip Çağı
Henüz TRT'nin olmadığı dönemde el yordamıyla ve 'eğlence olsun' diye çekilmiş ancak arşivlere hapsolmuş kliplere rastlıyoruz. Gönül Turgut, Alpay, Fecri Ebcioğlu gibi erken dönem pop yıldızlarının şarkılarına çekilen bu klipler neredeyse hiç gösterilmemiştir. Bu çağda operet filmlerinin yerini şarkılı, şarkıcılı filmler alır. Ajda Pekkan'ın ilk şarkılarına bu filmlerde rastlarız. Zeki Müren bu dönemin yıldızıdır. Münir Nurettin Selçuk, Safiye Ayla, Müzeyyen Senar hatta Zaralı Halil bu dönemde şarkılı filmlere imza atmıştır.


Klip Çağı
TRT'nin yayına girmesiyle başlar. Öncesinde, İTÜ bünyesinde yayın yapan televizyon için bir kısım klipler çekildiğine dair rivayetler varsa da bu klipleri gören olmamıştır. TRT için çekilen ilk klipler stüdyo çekimleridir. Cem Karaca'nın 1974 tarihli bir yarışma programında seslendirdiği 'Namus Belası' bunun örneğidir. Karaca, Turhan Yükseler'in uzun klavye solosunda elini kolunu nereye koyacağını bilmez bir halde stüdyoda bekler. Esasen Cem Karaca memleketin ilk klipli şarkıcılarındandır. 70'li yılların başında Apaşlar eşliğinde Alman televizyonu için çekilmiş kimi klipleri hâlâ gösterilmektedir. İzzet Öz'ün bu yıllarda yaptığı klipler şahanedir. MFÖ içerikli İpucu Beşlisi'nin tek görüntülü belgesi 'Heyecanlı' ve Barış Manço'nun Nemrut'ta çekilen klibi 'Ne Ola Yar Ola', bu dönemin iki örneğidir. Klip Çağı'nın bir ayağı da sinemaya uzanır. Bilhassa 70'lerin ortalarında arabeskçilerin çektiği klip tadında filmlere rastlarız. 'Madem TRT'ye çıkartamıyoruz, o zaman halkın ayağına sinemayla gideriz' mantığıyla yapılmış, ekseriyetle Hulki Saner işi çalışmalardır bunlar.

MTV SONRASI


İlk Çağ
80'li yıllarda çekilmiş TRT işi klipler bu çağın ürünleri, Erşan Başbuğ ve Kahraman Afyonoğlu bu yılların gözde yönetmenleridir. Bu ikilinin çektiği alaturka kliplerde ekseriyetle güneş gözlüğü takmış bir hanım sanatçı şelalenin dibinden ya da bir parktan seslenir. Bir yandan yürüyerek şarkıyı söyler, diğer yandan çiçek toplar, gözüne giren dalı koklar. Bunların stüdyo versiyonu da vardır. Dikkat edildiğinde, arkaya dizilen yapma dalları sallamak için yere konmuş vantilatörler de görülebilir.
Bu dönemin tek istisnası Zeki Müren'dir: Sanat güneşimiz, stüdyoda ve kameraya gözünü dikerek söyler şarkılarını. Bitene kadar gözünü kameradan ayırmaz, televizyonu kapatmadığınız sürece büyülenmiş gibi ekrana bakarsınız. Pop şarkılarında şelalenin, dalların çiçeklerin yerini Boğaziçi manzarası alır. Ulus Parkı, Emirgan Korusu, Kandilli Rasathanesi ve Hıdiv Kasrı, dönemin gözde klip mekânlarıdır. Bu dönemin ayrıksı klibi, Topkapı Sarayı'nın damında danseden cariyeleri ve atla çekilen Mercedes arabasıyla hatırladığımız Ajda Pekkan'ın 'Pet'r Oil'üdür.


Orta Çağ
90'lı yıllar, klip adının telaffuz edilmesiyle başlar. İlk klibimiz Yonca Evcimik'in 'Abone'sidir. Şarkı, sadece yeni pop çağını değil, adlı adınca klip çağını da başlatmıştır. TRT dahil bütün kanalların müzik programlarında aynı görüntülerin gösterilmesi bu anlamda bir devrimdir.
Bu dönemin ilginç örneklerinden biri (İzzet Öz imzalı) Nilüfer klibi 'Şov Yapma'dır. 'Mangaldan taştı küller' derken mangaldan küller taşmakta, 'macunlu sohbetler' lafının geçtiği yerde macun yerken arkadaşıyla sohbet eden Nilüfer görülmektedir! Yine Nilüfer 'İspanyol Meyhanesi' klibinde 'Zarif incecik elli, kalın dudaklı' derken eller ve dudaklar doldurur ekranı. Barış Manço, Sezen Aksu, İlhan İrem bu dönemin klipli şarkıcılarıdır. Kimi defileye çıkar gibi her planda giysi değiştirirken Aşkın Nur Yengi gibi kimileri şişe çalmak gibi maharetlerini gösterir.


Yeni Çağ
Kral TV'nin 1996'da yayına girmesiyle başlar. 'Kör gözüm parmağına' klipler bu dönemin başında da karşımıza çıkar, sonrasında yerini konulu kliplere bırakır. Kral TV aracılığıyla evlerimize konuk olan en eğlenceli kliplerden biri Ferdi Tayfur'un 'Emmioğlu' klibidir:
Havuz başında dans eden kızla açılır, eski Ferdi filmlerinden karelerle devam eder. Ferdi, çay bardağına doldurduğu rakıyı kaldırarak şarkıya başlar: 'Bu kadeh senin şerefine Emmioğlu!' Çilingir sofrası çayırda kurulmuştur, başında bir de gitarist vardır. Bir dağ tepesinde Mercedes'iyle tek başına bekleyen 80'lerden kopup gelmişçesine rüküş bir kız klibin diğer kahramanıdır. 'Ben de bu dağların nesine geldim' derken dağlar, 'Meleşir kuzular sesine geldim' derken kuzular görülür. Klip, bugün bile çözemediğimiz şaşırtıcı bir sonla noktalanır: İmamı takiben küçük bir cenaze alayı dağ başından geçer! Bunu gören genç kızımız Mercedes'i terk ederek aksi yöne yürümeye başlarken Ferdi ceketini giyer, kravatını takar ve meçhule yürür...
Sosyal içerikli klipler de ilk bu dönemde görülür. Ferdi Tayfur kayıp analarını ararken, Yeşim Salkım uyuşturucuya savaş açar. Orhan Gencebay ve Mahsun Kırmızıgül'ün kardeşlik temalı klipleri hatırımızda kalanlardır. Bu dönemde kimi soyut ve somut imgeler kliplerde kullanılmaya başlar. Nihat Doğan 'Kırdın kalbimi' derken parçalanan cam sesi ve görüntüsü bunlara bir örnektir.
Kimi kliplerin meşhur konukları vardır: Barış Manço'nun 'Müsaadenizle Çocuklar' ve Zerrin Özer'in 'Paşa Gönlün Bilir' klipleri pek çok sanatçının gözüktüğü kliplerdir. Kral TV ile hayatımıza klip yönetmenleri ve VJ'ler dahil olur. Deniz Akel, Mustafa Mayadağ, Ömer Faruk Sorak, Abdullah Oğuz önde gelen yönetmenlerdir. Atakan'dan Bülent'e kült VJ'ler ise kiminin nefretle yaklaştığı ama her seferinde göz atılan insanlar olur.


Yakın Çağ
Klip sektörünün kabulüyle başlar ve bugüne kadar gelir. Single'ın (ya da eski 45'liklerin) yerini klip almış, bu durum promosyon için önemli bir yer tutmaya başlamıştır. Sponsorlar ve klibe alınan gizli reklâmlar bu dönemde devreye girer. Mustafa Sandal'ın 'Araba' klibinde Tuborg kamyonunu sollaması bu işin milâdıdır. İş, dondurma markası sponsorluğunda çekilen kliplerde herkesin dondurma yemesine kadar varır.
Aksiyon kliplerine de bu dönemde rastlarız. Mustafa Sandal'ın taramalı patlamalı bol kaçmalı klipleri, Kıbrıs açıklarında jet-ski'yle kaybolan ve döndüğünde balina gördüğünü iddia eden Gökhan Özen'in 'Sahil Güvenlik' temalı klibi, Kenan Doğulu'nun üç boyutlu klipleri birbiri ardına karşımıza çıkar. Bunların yanı sıra düşük bütçeli, neredeyse ev yapımı klipler de ortalıkta görünür: Sertab Erener'in çocukluk görüntülerinden oluşturulmuş 'İncelikler Yüzünden' ve Nil Karaibrahimgil'in korsan klibi 'Bütün Kızlar Toplandık' buna örnektir. Aynı dönem, çizgili klipler devreye girer: maNga, Nilüfer, Nil Karaibrahimgil bu tarzda çektikleri kliplerle beğeni toplar.
Elbette kliplerin değişmez aksesuvarları vardır. Cilalı Klip Devri'nden bu yana arabalar hep ön plandadır. Zeki Müren'in 'Bahçevan'da sürdüğü at arabasının yerini Mustafa Sandal'ın 'Araba'sı almıştır ama klip aksesuvarı olarak araba hep bâki kalmıştır. Kimi zaman arkada saten kumaşlar uçuşur, bazen de düz duvar önünde dans edilir. Boş evde acı çekme hali, yere düşüp kırılan bardak, külleri düşen sigara, manalı bakışlar her daim karşımıza çıkar. Candan Erçetin, çoğunlukla Mete Özgencil imzalı tek planlı kliplerle (ki Hande Yener'in 'Hoşgeldiniz'i de öyledir) karşımıza çıkmıştır.
Klip yönetmenlerinin de olmazsa olmazları vardır: Sinan Çetin kırmızıdan hiçbir zaman vazgeçmez. İlhan İrem yıllardır aynı temaları kullanır. İbrahim Tatlıses kliplerinin vazgeçilmezleri deniz kenarı ve arkadaki kadınlar korosudur. Mahsun Kırmızıgül bir Diyarbakır'da çeker kliplerini, bir Maldivler'de... Ama nerede olursa olsun ortaya çıkan iş aynıdır. Burak Kut, Rafet El Roman gibi şarkıcılar klip çekimi için Amerikalara kadar gitmiştir.
Bunun tersi de vakidir: Garbage, 'Run Baby Run' şarkısının klibini İstanbul'da çekmiştir.
Rock'çı camianın klipleri birbirine benzer. Cem Karaca-Apaşlar'dan bu yana pek çok topluluk dama çıkmıştır örneğin: MFÖ, Mor ve Ötesi, Cankan, Kargo, Ogün Sanlısoy... Konser klipleri bu camianın vazgeçilmezidir. Organize sanayi bölgesi, metruk ev gibi tuhaf mekânlar da rock'çıların ilgi alanına girer. Klipler Yakın Çağ'dan sonra hayatımıza ziyadesiyle işlemiştir. Eskiden elde babanın traş makinesiyle stüdyoda şarkı söyler gibi yapılırdı, şimdi konulu klipler çekiliyor. Evcilik oyununda anne olmak için çabalayan kız çocuklarının yerini şimdi hayali Hepsi klibi çekerken 'Ben Gülçin olacağım' diye kapışan kızlar aldı.


Klip imalatında ağır şahsiyetler
İzzet Öz: Zamanın ötesindeki klişe
Şimdiki gençler onu Rock'n'Coke'taki sunuculuğu sırasında yaptığı gaflarla ("Grup Bordello huzurlarınızda!") hatırlasa da aslında İzzet Öz memleketin ilk eli yüzü düzgün klip yönetmeni. 1977'de 'Pop Dünyasından'la televizyon dünyasına adımını atan Öz, farklı programlarla iki kuşak yetiştirdi. 'Kör gözüm parmağına' kliplerin ilk yönetmeni de oydu, ama bunda onun suçu olduğunu söylemek abes. Zira 'klip' lafının kullanılmadığı dönemlerde yaptığı çekimler aslında hayli ileri işler... İzzet Öz, neredeyse bütün MFÖ kliplerinin yönetmeni; dolayısıyla ilk çizgili klibimiz 'Vak the Rock' da onun eseri.
Stüdyo dışında yaptığı çekimlerde bol bol göl, dal, çiçek kullanan İzzet Öz, stüdyoda alabildiğine sade dekorlarla çekmiş kliplerini. Ekseriyetle blue-box'a başvurmuş: Önde şarkıcının görüntüsü, arkada alakasız görüntüler... Diğer TRT'ciler gibi tuhaf nesnelerin arkasından göstermiş şarkıcıyı: Kimi davuldaki zilin arkasından, kimi bir şamdanın kolları arasından çıkmış karşımıza. Bazen enteresan aksesuvarlar kullanmış. Nil'in babası Suavi Karaibrahimgil meşhur 'Müzikomani' şarkısının klibinde saçaklı bir süpürgeyi elektro gitar gibi çalmış örneğin! Seyyal Taner'in 'Naciye'si ve MFÖ'nün 'Deli Deli'si hafızalarda.

Deniz Akel: Maksat güzel görünsün
Tiyatro sanatçısı Deniz Akel, klip dünyasına 1994'te Demet'in 'Arnavut Kaldırımı'nı yöneterek sağlam bir adım atmış, ama pek sağlam gitmemiş... Akel kliplerinin karakteristik özelliklerinden biri sanatçıların sürekli kıyafet değiştirmesi. Neredeyse tek derdinin şarkıcıyı güzel göstermek olduğunu bile söyleyebiliriz. Belki de bunun için ilk klipler için aranan isimlerin başında. Çılgınca danslar, yerde yuvarlanmalar ve yaz kış mayolu insanlar Deniz Akel kliplerinin diğer klişeleri. Tuğba Özerk, 'Lo Lo Lo'da sahil kıyısında beyaz bikinisiyle dolaşırken 'Nankör'de Murat Başaran'a eşlik eden Brezilyalı Rafaella, siyah bikiniyle karların üzerinde yuvarlanmış. Bu iki klibin akıbeti de ortak: RTÜK tarafından sakıncalı bulunarak yayınları durdurulmuş. Deniz Akel'in stüdyo çekimlerinde ise sanatçı illa ki dönen bir platform üzerinde söylüyor şarkısını. Şunu göz ardı etmeyelim: Sahiden kötü pop şarkılarına izlenebilir klipler yapmış. Bu anlamda başarılı. Ayrıca Nazan Öncel'in şahane 'Nereye Böyle' ve 'Hokka' kliplerinin de yönetmeni. Akel cenahından bizlere ulaşan son haber, Janet Jackson'ın yeni albümünde çalışmak istediği yönetmenler arasında onun da ismini vermiş olması. Bir dönem basını fazlasıyla meşgul etmişti bu haber, ama akıbeti konusunda bir fikrimiz yok.


Kırmızı noktalı klİpler


Dert Değil - Metin Arolat
Merve İldeniz'in göğüslerinin arasından süzülen yoğurdun kaşıklandığı sahneyle aklımıza kazındı.

Bu Gece Uzun Olacak - Hülya Avşar
Popo hareketiyle hafızalarda kalan bir klip. Bu hareket, sonrasında Nez'den Tuğba Akıncı'ya pek çok şarkıcı tarafından kullanıldı.

Foolish Casanova - Petek Dinçöz
Dinçöz, bu klibinde üzerindeki liseli üniformasıyla ıslanıyordu. Diğer klipleri de bu başlık altına sokulabilir, ama bunun yeri ayrı.

Kaçın Kurası - Sibel Tüzün
Hamamda geçen bu klip de unutulmazlar arasına çoktan girdi. Tüzün'ün aynı dönem yaptığı 'Anca Beraber' klibinde dolgun göğüslerinin arasındaki çiçek dövmesini sergilemesi de unutulmaz.

Sarışınım - Gülşen
İlk klibinde pijamasıyla hanım hanımcık bir kız imajı veren Gülşen, 'İhanet'le yolunu değiştirdi, 'Of Of'la of çektirdi, 'Sarışınım'la bugüne kadar yapılmış bütün klipleri sildi geçti. Nitekim RTÜK de buna dayanamadı ve bu klibi hemen yasakladı.

Karabiberim - Serdar Ortaç
Ortaç'ın İlknur Soydaş'ın göbeğinden zeytin yediği klip, Soydaş'ın bir sahnede göğüslerinin ucunun gözükmesi itibariyle başka bir 'ilk' olmuştu.

Arak klİpler


Ayna - Aşık Oldum Anne / In Flames - Cloud Connected

İpe İpe - Hilal Cebeci / Can't Get You Out of My Head - Kylie Minoque

Lale Devri - Sibel Can / Love Don't Live Here Anymore - Madonna

Yaban Gülü - Gece Yolcuları / Unintended - Muse

Gamsız - Doğuş / Rabbit in Your Headlights - UNKLE

Şahane klİpler


Heyecanlı - İpucu Beşlisi
İzzet Öz'ün çektiği 1975 tarihli klip. Üzerine düşünülerek oluşturulmuş, senaryolu, dış çekimli bir çalışma. Filmleri ve stüdyo çekimlerini saymazsak memleketin eli yüzü düzgün ilk klibi.

Her Gece - Mirkelam
Bu klibi anlatmaya ne hacet! Bir akşam televizyonda yayınlandı, ertesi gün herkes koşan adamı konuşuyordu. Mirkelam'ın diğer klipleri de bunu aratmayacak güzellikte.

Gidelim Buralardan - Nazan Öncel
Nazan Öncel'in gitarıyla aklımızı başımızdan aldığı siyah-beyaz kliplerden biri.

Sakın Gelme - MFÖ
Sinan Çetin'in illa ki koyduğu kırmızılar dışında siyah-beyaz bir klip. Trende geçiyor.

Gemiler - Orhan Atasoy
Bütün zamanların en etkileyici kliplerinden biri. Tek planda çekilmiş, görüntü şahane, sürpriz konukları da cabası.

Kınalı Bebek - Demet
Demet'in elleri kolları kınalı kamera karşısına geçtiği klip. Şarkı zaten iyiydi, kliple bütünleşince şahane oldu. 'Arnavut Kaldırımı', aynı dönemden akılda kalan bir başka Demet klibi.

Adam - Sibel Alaş
Görüldüğünde çarpan klip. Memleketin henüz 'klip' denen şeye alışmadığı zamanlarda algıyı tümüyle değiştirdi, yeni bir çağ açtı.

Güller ve Dudaklar - Zuhal Olcay
Kıvanç Baruönü'nün çektiği tersine akan klip. Şaşırtıcı ve memleket için yeniydi.

Absürd klİpler


Çikita Muz - Ajdar
Hangi Popstar'dan elendiğini hatırlayamadığımız, ana haber bültenlerinin konuğu, show programlarının vazgeçilmezi Ajdar'dan bir internet klasiği.

Neremi Neremi - Banu Alkan
Bu klip kırmızı noktalılara girmesi gerekirken seksten soğuttuğu için bu başlık altında yerini aldı. Banu Alkan ve uçsuz göğüslerini hatırlatmak istemezdik ama unutmak da olmaz.

Şu Hayatta - Rafet El Roman
Otobüs beklerken birden ellerini havaya kaldırarak zıplayan insanların olduğu klip. Üstadın 'Amerika'sı bir başka şaheserdir.

Kırmızı - Hande Yener
Menemen'in nasıl yapıldığını koreografik bir düzende anlatır. Eğlenceli ve iştah açıcıdır.

Yıldızların Altında - Kargo
'Sevgiline çiçek almazsan araba çarpar!' konulu, didaktik bir kliptir. Kadere karşıdır ve acıklıdır.

Ata'm - Çelik
Fazla söze ne hacet! Çelik Anıtkabir'de saçlarını savurarak Ata'ya özlemini anlatıyor. Bir de 'Çelik'le Çok Özel' başlıklı bir VCD çalışması var ki, o ayrı bir yazı konusu...